William Shakespeare


(1564 Stradford-on-Avon - 1616 Stradford)
İngiliz oyun yazarı, şair.
Sonradan toprak sahibi olan eldiven yapıcısı bir baba ile toprak soylusu aileden bir annenin çocuğu olan Shakespear, Stradford Grammar School'da Latince ve Yunanca öğrendi, 1582'de (kendisinden on yaş büyük, orta varlıklı bir toprak sahibi ailenin kızıyla) evlendi, altı ay sonra bir kızı, iki yıl sonra da ikizleri oldu. 1585-1592 yılları, (kendisiyle ilgili bilgi olmadığından) ''kayıp yıllar'' olarak nitelenen ve 1582-94 yıllarında (vebadan dolayı Londra'da tiyatroların kapanması yüzünden) yalnızca şiir yayımladığı düşünülen Shakespeare, 1594'te Lord Chamberlain'in tiyatro topluluğuna oyuncu ve yazar olarak katıldı; Kraliçe Elizabeth'in koruması altında ve The Theatre'i kuran James Burbage'in yönetiminde etkinliklerini sürdüren Lord Chamberlain Topluluğu'nun onda bir payını kendine aldı; Londra'nın en önde gelen bu topluluğunun The Theatre'i kaybetmesinden sonra 1599'da Globe Theatre'in yapılmasını finanse edecek bir sendikanın kurulmasına girişti. 1603'te I. James'in Kral olmasından sonra, Chamberlain's Men, Kral'ın koruması altına girerek King's Men adını alarak Londra'nın en önde gelen topluluğu oldu. Globe'un sahibi olan sendika da topluluğun ikinci yapısı olarak Blackfriars'i aldı, Jonson'un (Every Man in His Humour ile Sejanus His Fall) oyunları ile As You Like It'de (Beğendiğiniz Gibi) ''Adam'', Hamlet'te de ''Hayalet'' rollerinde oynayan Shakespeare, kendi gününde, günün en güçlü yazarlarından Jonson tarafından ''Bir çağın değil, bütün zamanların adamı'' olarak nitelendirildi; 1597'de son dönemlerini geçireceği Stradford'un ikinci büyük evini satın aldı. 1601'de babasının ölümünden sonra) hanedan arması ile ''Gentleman'' payesini edindi. Stradford ve Londra'da daha başka evler de satın aldı. Globe'un 1613'te yanmasından sonra tiyatroyla ilişkisini kesti.
Elizabeth ve Rönesans dönemi İngiliz tiyatrosunun başlıca temsilcisi olan Shakespeare, dünyada adından çok söz edilmiş, en çok sahnelenmiş ve yorumlanmış, yabancı dillere en çok çevrilmiş, tiyatronun adeta ''simgesi'' olmuş kişidir. Shakespeare'in bu büyük özelliği, Elizabeth dönemi tiyatrosunu İngiltere'nin ''altın çağı'' yaptığı kadar, dünya tiyatro tarihinin de en önemli dönemlerinden biri kılan bütün özelliklerini yapıtlarında özümsenmiş, kendi çağının toplumsal-kültürel miras temeli üzerinde Rönesans hümanist düşünce doğrultusunda ürünler vermesinden ve bütün bunların doğal sonucu olarak çok yönlü bir anlatım biçimine ulaşmış olmasından gelir. Bu dönemin başlıca özelliklerinden olmak üzere, ortaçağ ve halk tiyatrosu özelliklerini taşıyan kapalı oyun biçimi, Shakespeare'in oyunlarında birlikte varolduğu gibi; gerçek tregedya ve komedyanın birbirini bütünleyici bir özellik göstermesi, gerekse oyun dili olarak hem koşuk hem de düzyazının içiçe kullanılması, Shakespear'in çok yönlü ve çok zengin bir anlatımı gerçekleştirebilmesine olanak sağlamış; teyatral olan ile dramatik olan, Shakespeare oyunlarında (kendi tarihsel dönemiyle uygunluk içinde) uyumlu bir bütünlük içinde olmuştur. Toplumsal bir kurum olarak tiyatronun, özellikle de ulusal bilinci yoğunlaştıran tarih oyunlarının önem kazanarak, ulusal yaşayışın merkezi olan Saray ile bütünleşmesinin yanısıra, halk geleneğinin canlılığının ve gerçekçiliğinin Rönesans'ın evrensel değerleriyle kaynaşması sonucu, yepyeni bir ulusal tiyatro biçiminin yaratılışı, Shakespear'in oyunlarında bütünüyle yansımasını bulmuştur. Bu yeni biçimin getirdiği ve yaşantı zenginliğinin anlatımına olanak sağlayan çok katlı oyun yapısının kurulması, Shakespear'in oyunlarındaki bütünlüğü pekiştiren başlıca özellik olarak yer almıştır. Toplumsal değerlerin, koro yerine, oyun kahramanlarının karşıtı ya da tamamlayıcısı kişi tarafından temsil edilişi, oyunlardaki birey-toplum dengesinin kurulmasına yol açmış; kişilerin çok yönlü karmaşık bireysel yapısı, gerek komedya, gerek tragedya yapısının çok boyutlu hale gelmesine yol açmıştır. Shakespeare'in oyunları başlıcalıkla üç ana kategoride toplanabilir: Tarihsel oyunlar, komedyalar ve tregedyalar. Ülkesinin tarihinin önemli olaylarına dayalı oyun dizisini ilk başlatmış olan Shakespeare, genellikle, düzensizliğin düzene dönüşüyle çözüme uğrayan ayaklanma, çalkantı, ihanet ve savaş gibi olayları ele aldığı tarih oyunlarını ilk dönemlerinde üretmiştir. Başlıcalıkla York ve Lancaster Hanedanlıkları'nın çatışması üstüne kurulu bu oyunları şöyle gösterilebilir: (York ve Lancaster Hanedanlıkları'yla ilgili olmayan tek tarih oyunu) King John (1596-97, Kral John), York ve Lancaster Hanedanlıkları arasındaki çatışmayı ele alan sekiz tarih oyunundan ilki olan Richard II (1593-94, II. Richard), II. Richard'ın öldürülmesini izleyen Henry IV: Part I (1597-98, IV Henry, Bölüm I), Henry'nin son dönemini işleyen Henry IV; Part II (1597-98), bu iki oyunu üçleme kılacak sonuncu oyun olarak görülen Henry V (1598-99, V. Henry), V. Henry'nin ölümüyle başlayan siyasal karmaşaya ilişkin bir üçlemenin ilk oyunu olan Henry VI: Part I(1589-91, VI. Henry, Bölüm I), İngiliz Krallık Tacı için çarpışmayı veren Henry VI: Part II (VI. Henry, Bölüm II), üçlemenin son oyunu olan Henry VI; Part III (1590-91, VI. Henry, Bölüm III), VI. Henry'nin öldürülüşünü veren Richard III (1592-93, III. Richard), Tudorlar'ın İngiliz Tacı'na egemen oluşunu gösteren Henry VIII (1612, VIII. Henry).
Komedya türünde fars, ciddi romans ve sorunsal yergiler yazmış olan Shakespear'in komedyaları dört dönemde değerlendirilmektedir. 1584-1594 arasını kapsayan erken dönemde şu komedyalar yer alır: Plautus'un İkizler'ine dayanan The Comedy of Errors (1591-94, Yanlışlıklar Komedyası), yine klasik tekniklere ve tiplere dayanan The Taming of the Shrew (1593-94, Hırçın Kız) bunları izleyen iki komedya olan The Two Gentlemen of Verona (1594-95, Veronalı İki Centilmen) ve Love's Labour's Lost (1593-94, Aşkın Gayreti Güme Gitti). 1594-1600 dönemi, Shakespear'in olgunlaşmış romantik komedyalarını kapsar; bu komedyalar, gerçekçi izlenmesi, soytarılar ve mutlu sonla biten aşklarla doludur: Fantazili bir fars olan A Midsummer Night's Dream (1595-96, Bir Yaz Gecesi Rüyası), tregegyaya yaklaşan The Merchant of Venice (1596-97, Venedik Taciri), görünüş ile gerçekliği alan Much Ado About Nothing (1598-99, Kuru Gürültü), Twelve Night, or What You Will (1599-1600, Onikinci Gece, Yahut Nasıl İsterseniz), incelikli bir pastoral romans olan As You Like It (1599-1600, Beğendiğiniz Gibi), bir orta sınıf komedyası olan The Merry Wives of Windsor (1598-99, Windors'un Şen Kadınları). 1602-1604, Shakespeare'in sorunsal komedyalar ürettiği dönemdir: Önemli insani, etik ve toplumsal sorunları ele alışıyla güldürülü olmaktan çok ciddi komedyalar sayılan Measure for Measure (1603-04 Kısasa Kısas) ve All's Well Thet Ends Well (1602-03, Yeter ki Sonu İyi Bitsin), 1608-11 dönemi, Shakespeare'in sonu neşeli biten acı tatlı, komedyalarının yer aldığı dönemdir: Pericles, Prince of Tyre (1608-09, Tyre Kralı, Pericles), The Winter's Tale (1610-11, Kış Masalı), The Tempest (1611, Fırtına). Shakespeare'in komedyaları nasıl farslar olarak başlayıp sorunsal komedyaya doğru bir gelişim çizgisi izlemişse, tregedyaları da gittikçe olumsuzlayıcı, eleştirici ve karamsar bir gelişim çizgisi göstermiştir. Shakespeare'in tragedyaları şöyle gösterilir: Senaca tarzı bir öcalma tragedyası olan Titus Andronicus (1584-93), kendi tragedya biçimini bulmaya başladığı oyun olan Romeo and Juliet (1591-96, Romeo ve Juliet), Roma Cumhuriyeti'nin sona ermesi ile İmparatorluk Dönemi'nin başlaması arasında geçen ve iktidar mücadelesi ekseninde yer alan Julius Caesar (1599-1600, Jül Sezar); dört büyük tragedyası olarak birlikte değerlendirilen Hamlet (1600-01, Hamlet), Othello (1602-02, Othello), King Lear (1605-06, Kral Lear) ve Macbeth (1605-06, Macbeth); Truva Savaşı bağlamında yer alan ve daha çok bir sorunsal oyun ya da yergisel tragedya olarak değerlendirilen Trolius and Cressida (1598-1603, Trolius ile Cressida), Jül Sezar ile birlikte Roma Üçmelesi'ni oluşturan Antony and Cleopatra (1606-07, Antonius ile Kleopatra) ve Coriolanus (1607-10, Coriolanus); paralı düzenle birlikte toplumdaki çatlamaları yansıtacak biçimde paranın çelişkili gücünü vurgulayan Timon of Athens (1604-05, Atinalı Timon), İngiltere'nin Romalılarca kuşatılması ortamında geçen Cymbeline (1609-10)